Các biến chủng phụ của nCoV xuất hiện ngày càng nhiều do hiện tượng virus tái tổ hợp, cảnh báo đại dịch chưa kết thúc.

Khi thế giới chuyển sang giai đoạn sống chung với Covid-19, ngày càng nhiều biến chủng phụ mới xuất hiện. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) hôm 11/4 bổ sung dòng phụ BA.4 và BA.5, có liên hệ với dòng BA.1 của biến chủng Omicron, vào danh sách theo dõi.

Các biến chủng mới nảy sinh một phần do hiện tượng tái tổ hợp, giúp các biến chủng virus khác nhau kết hợp thành phiên bản nguy hiểm hơn. Đây là những biến chủng đặc tính khác nhau, tự phát trong cơ thể một người theo thời gian.

Có hai loại tái tổ hợp chính hiện nay: hỗn hợp của Delta - Omicron và hỗn hợp các biến chủng phụ của Omicron. Các nhà khoa học đã phát hiện ít nhất 6 dạng tái tổ hợp gồm XE, XG, XH, XJ, XK và XL.

WHO đang giám sát chặt chẽ ba biến chủng XE, XD và XF về khả năng gây triệu chứng nặng, tử vong, mức độ kháng vaccine và độ lây lan. Trong đó, XE tái tổ hợp từ BA.1 và BA.2. XD và XF tái tổ hợp từ Delta và BA.1.

XE lần đầu xuất hiện ở Anh vào tháng 1/2021. Gần 800 ca nhiễm đã được xác định, hầu hết tập trung ở vùng đông nam nước Anh và London. XE cũng đã lan sang quốc gia đầu tiên ở Đông Nam Á là Thái Lan.

XD và XF được ghi nhận lần đầu vào cuối năm ngoái ở Pháp, đã xuất hiện tại Đan Mạch, Bỉ. Ban đầu, các nhà chuyên gia tạm gọi nó là Deltacron. Một số nhà khoa học lo ngại nó sẽ thừa kế khả năng né tránh miễn dịch của BA.1 và độc lực cao từ Delta. Đến nay, XD chưa lây lan rộng rãi.

Australia cũng ghi nhận một số ca nhiễm biến chủng kết hợp từ Delta và Omicron, song các nhà khoa học chưa rõ đây có phải phiên bản đã xuất hiện ở Anh và Pháp hay không.

Hàng loạt biến chủng phụ mới, chủng tái tổ hợp xuất hiện trong thời gian ngắn cho thấy sự biến hóa khó lường của Covid-19.

Thông thường, mỗi virus riêng lẻ là một bản sao gần như chính xác của "virus mẹ". Chúng có thể trải qua quá trình tái tổ hợp, tức là kết hợp từ hai virus khác nhau. Ở biến chủng phụ XE, protein gai (phần vỏ) có nguồn gốc từ BA.2, bên trong mang nhiều đặc điểm từ BA.1.

Virus tái tổ hợp xuất hiện khi hai hoặc nhiều biến chủng lây nhiễm vào cùng một tế bào trong cá thể, cho phép chúng tương tác lẫn nhau. Điều này dẫn đến tình trạng trộn lẫn vật liệu di truyền, tạo thành các tổ hợp virus mới.

Hình ảnh đồ họa nCoV. Ảnh: TOI

Một số virus, chẳng hạn cúm, có bộ gene phân đoạn, có thể trộn lẫn toàn bộ các đoạn riêng lẻ thông qua một quá trình gọi là "phân loại lại". Hiện tượng tái tổ hợp virus khá phổ biến, nhưng tỷ lệ khác nhau giữa mỗi loại, tùy thuộc vào cơ hội đồng nhiễm ở cộng đồng.

Thời kỳ đầu đại dịch, nCoV kém đa dạng về di truyền, các thể tái tổ hợp có xuất hiện, nhưng gần như giống hệt với "virus mẹ".

Hơn hai năm Covid-19 lây lan, khi số ca nhiễm toàn cầu cao, tái tổ hợp nCoV xảy ra nhiều, dễ phát hiện hơn so với giai đoạn trước đó. Làn sóng Omicron khiến tỷ lệ lưu hành Covid-19 tăng, tạo cơ hội cho virus đồng nhiễm. Một số biến chủng khác biệt lây nhiễm cho người dân cùng khu vực, khiến các bộ gene tái tổ hợp dễ dàng hơn nhiều.

Chưa có bằng chứng cho thấy virus tái tổ hợp nguy hiểm với sức khỏe cộng đồng hơn những biến chủng trước đó. Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng cần theo dõi chặt chẽ các biến chủng tái tổ hợp, để hiểu được liệu chúng có thay đổi về khả năng lây truyền, mức độ nghiêm trọng và khả năng kháng vaccine hay không.

Tại thời điểm này, các nhà khoa học chưa quá lo ngại về XE. Hiện chưa có bằng chứng cho thấy nó gây triệu chứng nghiêm trọng hơn các dòng phụ khác của Omicron như BA.1 và BA.2.

"Các biến chủng sẽ xuất hiện vì người dân đi du lịch nhiều hơn. Theo những gì chúng tôi biết, XE không phải biến chủng đáng lo ngại", Gagandeep Kang, giáo sư tại Đại học Christian Medical, cho biết. "Chúng tôi đã lo lắng về BA.2 nhưng nó cũng không gây ra triệu chứng nghiêm trọng hơn BA.1. XE sẽ không nguy hiểm hơn BA.1 và BA.2".

Các triệu chứng phổ biến nhất cần chú ý là sốt, đau đầu, ngứa cổ họng, ho, hắt hơi, mệt mỏi, đau cơ thể, phát ban, đổi màu da, các vấn đề về đường tiêu hóa. Ở một số ca nhiễm nhất định, tình trạng mất khứu giác và vị giác ít phổ biến hơn. Các triệu chứng nghiêm trọng gồm khó thở, tim đập nhanh, tức ngực, nồng độ oxy trong máu thấp.

Các nhà khoa học cho rằng cần tiếp tục giám sát Covid-19 trên quy mô toàn cầu để phát hiện các biến chủng mới và hiểu rõ nguy cơ từ chúng. Cách tiếp cận tốt nhất để hạn chế tỷ lệ tái tổ hợp mới và biến chủng xuất hiện là kìm hãm sự lây lan của virus bằng các biện pháp phòng dịch cấp độ cá nhân, cộng đồng.

Theo các chuyên gia, biến chủng mới và các dạng tái tổ hợp sẽ tiếp tục xuất hiện trong thời gian tới. Trung Quốc hôm 3/4 thông báo phát hiện một đột biến của biến chủng Omicron không có trong cơ sở dữ liệu địa phương hay quốc tế.

Thục Linh (Theo Conversation, TOI)

Các biến chủng phụ của nCoV xuất hiện ngày càng nhiều do hiện tượng virus tái tổ hợp, cảnh báo đại dịch chưa kết thúc.

Khi thế giới chuyển sang giai đoạn sống chung với Covid-19, ngày càng nhiều biến chủng phụ mới xuất hiện. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) hôm 11/4 bổ sung dòng phụ BA.4 và BA.5, có liên hệ với dòng BA.1 của biến chủng Omicron, vào danh sách theo dõi.

Các biến chủng mới nảy sinh một phần do hiện tượng tái tổ hợp, giúp các biến chủng virus khác nhau kết hợp thành phiên bản nguy hiểm hơn. Đây là những biến chủng đặc tính khác nhau, tự phát trong cơ thể một người theo thời gian.

Có hai loại tái tổ hợp chính hiện nay: hỗn hợp của Delta - Omicron và hỗn hợp các biến chủng phụ của Omicron. Các nhà khoa học đã phát hiện ít nhất 6 dạng tái tổ hợp gồm XE, XG, XH, XJ, XK và XL.

WHO đang giám sát chặt chẽ ba biến chủng XE, XD và XF về khả năng gây triệu chứng nặng, tử vong, mức độ kháng vaccine và độ lây lan. Trong đó, XE tái tổ hợp từ BA.1 và BA.2. XD và XF tái tổ hợp từ Delta và BA.1.

XE lần đầu xuất hiện ở Anh vào tháng 1/2021. Gần 800 ca nhiễm đã được xác định, hầu hết tập trung ở vùng đông nam nước Anh và London. XE cũng đã lan sang quốc gia đầu tiên ở Đông Nam Á là Thái Lan.

XD và XF được ghi nhận lần đầu vào cuối năm ngoái ở Pháp, đã xuất hiện tại Đan Mạch, Bỉ. Ban đầu, các nhà chuyên gia tạm gọi nó là Deltacron. Một số nhà khoa học lo ngại nó sẽ thừa kế khả năng né tránh miễn dịch của BA.1 và độc lực cao từ Delta. Đến nay, XD chưa lây lan rộng rãi.

Australia cũng ghi nhận một số ca nhiễm biến chủng kết hợp từ Delta và Omicron, song các nhà khoa học chưa rõ đây có phải phiên bản đã xuất hiện ở Anh và Pháp hay không.

Hàng loạt biến chủng phụ mới, chủng tái tổ hợp xuất hiện trong thời gian ngắn cho thấy sự biến hóa khó lường của Covid-19.

Thông thường, mỗi virus riêng lẻ là một bản sao gần như chính xác của "virus mẹ". Chúng có thể trải qua quá trình tái tổ hợp, tức là kết hợp từ hai virus khác nhau. Ở biến chủng phụ XE, protein gai (phần vỏ) có nguồn gốc từ BA.2, bên trong mang nhiều đặc điểm từ BA.1.

Virus tái tổ hợp xuất hiện khi hai hoặc nhiều biến chủng lây nhiễm vào cùng một tế bào trong cá thể, cho phép chúng tương tác lẫn nhau. Điều này dẫn đến tình trạng trộn lẫn vật liệu di truyền, tạo thành các tổ hợp virus mới.

Hình ảnh đồ họa nCoV. Ảnh: TOI

Một số virus, chẳng hạn cúm, có bộ gene phân đoạn, có thể trộn lẫn toàn bộ các đoạn riêng lẻ thông qua một quá trình gọi là "phân loại lại". Hiện tượng tái tổ hợp virus khá phổ biến, nhưng tỷ lệ khác nhau giữa mỗi loại, tùy thuộc vào cơ hội đồng nhiễm ở cộng đồng.

Thời kỳ đầu đại dịch, nCoV kém đa dạng về di truyền, các thể tái tổ hợp có xuất hiện, nhưng gần như giống hệt với "virus mẹ".

Hơn hai năm Covid-19 lây lan, khi số ca nhiễm toàn cầu cao, tái tổ hợp nCoV xảy ra nhiều, dễ phát hiện hơn so với giai đoạn trước đó. Làn sóng Omicron khiến tỷ lệ lưu hành Covid-19 tăng, tạo cơ hội cho virus đồng nhiễm. Một số biến chủng khác biệt lây nhiễm cho người dân cùng khu vực, khiến các bộ gene tái tổ hợp dễ dàng hơn nhiều.

Chưa có bằng chứng cho thấy virus tái tổ hợp nguy hiểm với sức khỏe cộng đồng hơn những biến chủng trước đó. Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng cần theo dõi chặt chẽ các biến chủng tái tổ hợp, để hiểu được liệu chúng có thay đổi về khả năng lây truyền, mức độ nghiêm trọng và khả năng kháng vaccine hay không.

Tại thời điểm này, các nhà khoa học chưa quá lo ngại về XE. Hiện chưa có bằng chứng cho thấy nó gây triệu chứng nghiêm trọng hơn các dòng phụ khác của Omicron như BA.1 và BA.2.

"Các biến chủng sẽ xuất hiện vì người dân đi du lịch nhiều hơn. Theo những gì chúng tôi biết, XE không phải biến chủng đáng lo ngại", Gagandeep Kang, giáo sư tại Đại học Christian Medical, cho biết. "Chúng tôi đã lo lắng về BA.2 nhưng nó cũng không gây ra triệu chứng nghiêm trọng hơn BA.1. XE sẽ không nguy hiểm hơn BA.1 và BA.2".

Các triệu chứng phổ biến nhất cần chú ý là sốt, đau đầu, ngứa cổ họng, ho, hắt hơi, mệt mỏi, đau cơ thể, phát ban, đổi màu da, các vấn đề về đường tiêu hóa. Ở một số ca nhiễm nhất định, tình trạng mất khứu giác và vị giác ít phổ biến hơn. Các triệu chứng nghiêm trọng gồm khó thở, tim đập nhanh, tức ngực, nồng độ oxy trong máu thấp.

Các nhà khoa học cho rằng cần tiếp tục giám sát Covid-19 trên quy mô toàn cầu để phát hiện các biến chủng mới và hiểu rõ nguy cơ từ chúng. Cách tiếp cận tốt nhất để hạn chế tỷ lệ tái tổ hợp mới và biến chủng xuất hiện là kìm hãm sự lây lan của virus bằng các biện pháp phòng dịch cấp độ cá nhân, cộng đồng.

Theo các chuyên gia, biến chủng mới và các dạng tái tổ hợp sẽ tiếp tục xuất hiện trong thời gian tới. Trung Quốc hôm 3/4 thông báo phát hiện một đột biến của biến chủng Omicron không có trong cơ sở dữ liệu địa phương hay quốc tế.

Thục Linh (Theo Conversation, TOI)