Chiếc cối giã gạo dùng bằng sức nước của gia đình chị Lương Thị Luyến trên đỉnh núi khe Pông bản Côi (Tương Dương) là sản phẩm đặc sắc của đồng bào Thái ở miền Tây Xứ Nghệ. Chiếc cối được gia đình chị Luyến lưu giữ hàng chục năm qua và đến nay vẫn giã gạo đều đặn cho gia đình chị.

Khi chưa có điện, rất nhiều hộ dân là đồng bào dân tộc Thái tạo nên chiếc cối này để vừa giã được gạo vừa tiết kiệm sức lực cho bà con

Phía sau thân chày giã được khoét để chứa nước. Khi tích đầy nước sẽ nâng trục và chày lên.

Và chày phía trước được nâng lên để giã vào cối. Chiếc cối chạy bằng sức nước giúp bà con tiết kiệm sức lực và thời gian cho bà con, đặc biệt là ở những khu vực cách xa với bản làng và trung tâm xã. 

Đầu của chiếc cối được đệm thêm một miếng gỗ để tạo độ thăng bằng cho chiếc cối.

Đầu của chiếc cối cột một thanh nứa đã chẻ nhỏ ra mục đích là gây ra tiếng động để đuổi gà. Và cối được che chắn cẩn thận, bởi gia chủ tranh thủ làm việc khác, và tránh việc gạo trong cối bị bắn ra bên ngoài.

Sau khi gạo được giã xong, chủ nhà dùng chiếc cọc nhỏ chống chiếc cối lên nhẹ nhàng để lấy gạo từ trong cối ra.

Theo Báo Nghệ An