Vai trò của tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật đối với sự phát triển kinh tế – xã hội

Theo Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật 2006, tiêu chuẩn được định nghĩa là quy định về đặc tính kỹ thuật và yêu cầu quản lý được sử dụng làm chuẩn để phân loại, đánh giá sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ, quá trình, môi trường và các đối tượng khác trong hoạt động kinh tế - xã hội nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả. Tiêu chuẩn, do tổ chức công bố dưới dạng văn bản, là lựa chọn tự nguyện của các đơn vị để áp dụng.

Quy chuẩn kỹ thuật, ngược lại, là quy định về mức giới hạn của đặc tính kỹ thuật và yêu cầu quản lý mà sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ, quá trình, môi trường và các đối tượng khác trong hoạt động kinh tế - xã hội phải tuân thủ. Mục tiêu là đảm bảo an toàn, vệ sinh, sức khỏe con người; bảo vệ động vật, thực vật, môi trường; bảo vệ lợi ích quốc gia, lợi ích doanh nghiệp và người tiêu dùng. Quy chuẩn kỹ thuật do cơ quan nhà nước ban hành để bắt buộc áp dụng.

Trong hoạt động tiêu chuẩn, hệ thống Tiêu chuẩn Quốc gia (TCVN) của Việt Nam hiện có hơn 13.000 TCVN, đứng đầu trong các nước ASEAN, với tỷ lệ hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế và khu vực trên 60%. Điều này đã góp phần quan trọng vào tăng trưởng kinh tế của đất nước trong thập kỷ vừa qua.

Hệ thống TCVN không chỉ được bổ sung về số lượng mà còn nâng cao mức độ hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế và khu vực. Đặc biệt, các lĩnh vực chiến lược như nông nghiệp hữu cơ, đô thị thông minh, sản xuất thông minh, nông nghiệp công nghệ cao, năng lượng tái tạo, an ninh thông tin, biến đổi khí hậu, quản lý nguồn nước, xử lý chất thải, an toàn thực phẩm, cơ khí chế tạo… đều được ưu tiên soát xét.

Hệ thống quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) cũng đã ban hành trên 800 QCVN, trở thành công cụ quan trọng trong quản lý nhà nước, ngăn chặn các sản phẩm, hàng hoá, dịch vụ kém chất lượng và đảm bảo an toàn vệ sinh.

Trước những biến đổi nhanh chóng của hệ thống tiêu chuẩn thế giới, Việt Nam cần tiếp tục thích ứng và cải thiện hệ thống TCVN, QCVN. Điều này là cực kỳ quan trọng để giữ vững vị trí của sản phẩm, hàng hóa, và dịch vụ Việt Nam trong nước và trên thị trường quốc tế.

Các cơ quan quản lý nhà nước cần rà soát và hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách để thực thi hiệu quả các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) mà Việt Nam đã và sẽ ký kết. Đồng thời, cần tăng cường tham gia vào các tổ chức tiêu chuẩn quốc tế hàng đầu và phát triển mối quan hệ với tổ chức tiêu chuẩn của nước ngoài.

Xã hội hóa công tác tiêu chuẩn được đề xuất là một giải pháp quan trọng. Việc này sẽ giúp huy động nguồn lực tài chính từ khu vực kinh tế tư nhân, giảm áp lực lên ngân sách nhà nước (chiếm 95% hiện nay).

Doanh nghiệp và khu vực tư nhân cần được khuyến khích tham gia vào các hoạt động của Ban kỹ thuật tiêu chuẩn quốc gia, đặt ra các đề xuất xây dựng và tham gia vào quá trình xây dựng Tiêu chuẩn Quốc gia và quốc tế. Điều này sẽ giúp mỗi doanh nghiệp nâng cao nhận thức, kiến thức và kỹ năng về tiêu chuẩn hóa, đồng thời tận dụng được những cơ hội và lợi ích mà tiêu chuẩn mang lại.

Trong thời gian tới, với sự thay đổi nhanh chóng của hệ thống tiêu chuẩn thế giới, Việt Nam cần tập trung vào việc đáp ứng nhanh chóng và linh hoạt cho yêu cầu của thị trường. Điều này đòi hỏi sự đổi mới và cập nhật liên tục để giữ vững vị thế cạnh tranh của sản phẩm, hàng hóa và dịch vụ Việt Nam.

Ngoài ra, cần có sự chú trọng đặc biệt vào việc tối ưu hóa cơ chế, chính sách và pháp luật liên quan đến hệ thống tiêu chuẩn quốc gia. Điều này nhằm mục đích thực thi hiệu quả các Hiệp định Thương mại Tự do và giảm thiểu thách thức từ các tranh chấp quốc tế, đặc biệt là trong lĩnh vực thương mại và đầu tư.

Xã hội hóa công tác tiêu chuẩn, như một giải pháp được đề xuất, không chỉ giúp huy động nguồn lực tài chính mà còn tạo ra sự minh bạch và tính minh bạch trong quá trình xây dựng và ban hành tiêu chuẩn. Tham gia tích cực của doanh nghiệp và cộng đồng kinh doanh sẽ tạo ra sự đa dạng và đồng thuận trong quá trình đưa ra các quy chuẩn.

Đối với cơ quan quản lý nhà nước, việc rà soát và hoàn thiện hệ thống pháp luật cũng như tăng cường tham gia vào các tổ chức tiêu chuẩn quốc tế là cực kỳ quan trọng. Điều này sẽ giúp Việt Nam duy trì và củng cố vị thế trong cộng đồng quốc tế, đồng thời chủ động hơn trong việc định hình tiêu chuẩn quốc gia theo hướng phù hợp với điều kiện và tiêu chuẩn quốc tế.

Tổng kết lại, vai trò của tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam ngày càng quan trọng. Qua những nỗ lực và thay đổi định hình hệ thống tiêu chuẩn quốc gia, Việt Nam sẽ không chỉ thúc đẩy năng suất và chất lượng sản phẩm mà còn tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Tuấn Thiện (TH)