Một vài suy nghĩ về nguyên tắc ứng xử để góp phần xây dựng một giờ dạy Ngữ Văn thân thiện, tích cực

1.Quy tắc 2H (Hiểu rõ và hợp tác)

Hiểu rõ ở đây bao gồm hiểu rõ bản thân GV (biết được ưu điểm và hạn chế của bản thân để hoàn thiện mình hơn ở từng giờ dạy), hiểu rõ bài học để lựa chọn nội dung cần dạy; hiểu rõ đối tượng HS mình dạy (hoàn cảnh sống, khả năng tiếp thu, tính cách, tâm lý, thế mạnh và hạn chế của từng HS) để uốn nắn, giúp đỡ, chỉ bảo, động viên và khuyến khích các em.

Hợp tác nghĩa là trong quá trình dạy, GV luôn tạo sự tương tác giữa cô với trò, giữa trò với trò. Muốn như thế, GV phải nhẹ nhàng, tạo sự hấp dẫn, tình huống có vấn đề để HS luôn hứng thú thực hiện các nhiệm vụ mà GV đưa ra, cùng nhắc nhau và hỏi nhau cách làm, cách thực hiện. Trước khi giao bất kỳ nhiệm vụ nào, GV cũng chỉ rõ những lợi ích các em thu được khi thực hiện nhiệm vụ, không gay gắt, dồn dập khi thúc giục các em làm việc, luôn có những lời khích lệ, động viên, ghi nhận cố gắng của HS và có những chỉ dẫn tốt nhất để HS thực hiện nhiệm vụ: “Theo cô, em nên …thì sẽ rất tuyệt vời, Em làm từng bước một nhé, Bạn nào giỏi cô sẽ cộng điểm thưởng”.

Quy tắc 2Q (Quan tâm và Quan sát)

Quan tâm: Luôn chú ý, hỏi han về tình hình của các em, biết được nguyện vọng, tâm tư và những ưu thế, mong muốn của HS để GV giao nhiệm vụ phù hợp. “Các em có mệt không?, Tại sao cô thấy em buồn? Hình như em có chuyện gì? Hình như chỗ này em chưa rõ? Để cô giúp em nhé?, Em có mong ước gì?”

 Quan sát: GV cách thức các em học tập, thái độ ứng xử của các em để thấy những chuyển biến, thay đổi về tâm lý. Nhìn thấy sự nỗ lực của HS để động viên và chỉ ra cách các em khắc phục hạn chế, ghi nhận sự nỗ lực của các em trong từng giờ dạy: “Cô thấy chỗ này em đã làm tốt rồi, cô thấy em đã có ý tưởng độc đáo,…”

Quy tắc 2T (Trách nhiệm và Tâm huyết hoặc Tin tưởng và tận tâm)

        Trách nhiệm: Mỗi nhiệm vụ đưa ra cho các em, GV phải luôn đặt câu hỏi: Why (Tại sao mình lại giao nhiệm vụ này cho các em) tìm ra mục đích của việc giao nhiệm vụ, What (Giao nhiệm vụ gì cho các em một cách phù hợp để kích thích tư duy, sự sáng tạo của các em?), How (Giao nhiệm vụ như thế nào để các em biết cách làm và làm có hiệu quả). Đi cùng với hành trình các em thực hiện nhiệm vụ, GV luôn sắn sàng trả lời tin nhắn, gọi điện hỏi tiến độ, tháo gỡ những vướng mắc của các em để có sự giúp đỡ kịp thời, thậm chí có những bài đăng trên trang nhóm Văn của lớp để nhắc nhở các em thường xuyên để các em luôn có cảm giác cô luôn dõi theo, luôn ở bên, luôn đồng hành: “Em làm được chưa? Có chỗ nào khó không? Các em đã hiểu vấn đề chưa? Các em làm cô sẽ góp ý luôn nhé…”

        Tâm huyết: Thực sự say mê, yêu thích trong mỗi giờ lên lớp. Yêu quý HS, trân trọng HS, say sưa với những tìm tòi, sáng tạo của HS và của chính mình trong mỗi giờ dạy. Xem mỗi giờ dạy là một cơ hội để trải nghiệm bản thân và hoàn thiện chính mình, giúp ích và truyền cảm hứng cho HS. Với tôi, dạy ở lớp nào cũng vậy, cần “gieo” cho các em niềm tin và hi vọng, tình thương và lẽ sống nhiều hơn “gieo” con chữ. Tôi thường sưu tầm những bài viết, thước phim, bài hát có giá trị và truyền động lực tích cực để gieo vào tâm hồn HS về sống đẹp, ơn nghĩa sinh thành, tình bạn đẹp, thầy trò, nghị lực sống, tấm gương hiếu học,… những giá trị đạo đức, cách ứng xử luôn được chú trọng rút ra từ giờ dạy: “Em nghĩ gì về…”, “Có bao giờ em…”, “ Nếu em là…”. Ví dụ trong môn Ngữ văn, ở bài Bắt sấu rừng U Minh Hạ, GV có thể cho HS phát biểu ý kiến về ông Năm Hên để thấy ông Năm Hên giàu tình cảm, trọng nghĩa tình và sống trách nhiệm với cộng đồng rất cao.

4. Quy tắc 2K (Kỷ luật và Khích lệ)

       Kỷ luật ở đây là có quy định cụ thể với HS. Có điểm cộng, trừ, thưởng phạt cụ thể nghiêm khắc cho từng nhiệm vụ được giao, có tiêu chí chấm điểm cụ thể cho mỗi nhiệm vụ. GV công khai “quy chế” giờ học rõ ràng và thực hiện đúng theo “luật” đó để tạo sự công bằng, tin tưởng và tạo những thói quen tốt cho HS. GV có thể duy trì mối quan hệ thân thiết với HS trong lớp học nhưng GV luôn nhớ rằng mình là GV không phải bạn bè của HS.

 Khích lệ là luôn bao dung và kiên nhẫn, dành những lời khen ngợi, ghi nhận đúng đắn, chính xác cho các em. Ví dụ: Ý tưởng của em rất hay, Việc này em làm giỏi quá, Câu trả lời/ sản phẩm của em thật sáng tạo, Em đã rât cố gắng khi…, Em rất xứng đáng được điểm cao, Cô tin em sẽ điều hành nhóm tốt, Em rất năng động và nhanh nhẹn,”v.v..Từ đó, tạo sự phấn khởi, sự tự tin, mạnh dạn ở mỗi HS.

5 .Quy tắc 2Đ (Đa dạng và Định hướng)

 Đa dạng trong cách dạy, cách hướng dẫn HS hoạt động từ khi bước vào lớp đến tiến trình dạy, cách hướng dẫn HS chuẩn bị bài ở nhà và giao bài tập. Cung cấp các lựa chọn để HS cảm thấy được tôn trọng hơn nữa để tạo sự hứng thú, yêu thích đối với các nhiệm vụ đặt ra (vì nó phù hợp và giúp các em phát huy được thế mạnh, được thể hiện mình tốt hơn.

 Để HS có thái độ tốt, trước hết, bản thân GV cần có những định hướng về tư duy và cách hành động để giúp các em hoàn thành tốt nhiệm vụ của bản thân trong tâm thế nhẹ nhàng, thoải mái. GV đưa ra các đầu sách tham khảo, các đường link, các trang web liên quan đến nhiệm vụ học tập các em đang giải quyết hoặc GV quay video hướng dẫn cụ thể. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ học tập, GV vừa quan sát, nhận xét, vừa đưa ra cách khắc phục và hoàn thiện sản phẩm.

 6. Quy tắc 2L (Làm gương và Lắng nghe)

       Làm gương: Khi xuất hiện trước mắt HS, GV phải luôn chuẩn mực, mô phạm mà người GV cần chú ý khi đứng trước HS từ cách ăn nói, đi lại, ghi bảng,… Trong giờ đọc hiểu văn bản, tôi đặc biệt chú trọng cách đọc diễn cảm để HS cảm nhận được giọng điệu, tiếng lòng của tác giả qua văn bản. Tôi cũng thường chú ý trang phục, cách chào hỏi HS, cách đi đứng và ngay cả thao tác viết bảng, trình bày trên bảng (dùng phấn màu để phân biệt các mục, chứ viết rõ ràng, ghi rõ ngày tháng năm dạy, số lượng và tên HS vắng, kẻ các phần bảng ngay ngắn). Dù là tiết thao giảng hay tiết dạy bình thường, tôi cũng luôn duy trì thói quen đó. Theo tôi, điều đó sẽ giúp HS cảm thấy không gian lớp học trang nhã, quy củ, tạo hứng khởi và hấp dẫn cho HS trong từng giờ dạy. Một lời nói mộc mạc, một cử chỉ chân thành, một nụ cười thân thiện, một ánh mắt trìu mến, sự ứng xử khéo léo… của GV sẽ tạo tính tích cực cho giờ học thân thiện

       Lắng nghe: Lắng nghe HS nhận xét, góp ý, đánh giá về bài học, về các bạn khác, về chính các em và về GV trong các bước lên lớp. Nếu sai, tôi sẵn sàng xin lỗi bằng một thái độ chân thành, nghiêm túc và nói rõ lý do cho các em biết để các em hiểu, cảm thông, đồng thời giúp các em có thêm bài học về lẽ sống. Thậm chí ở lứa tuổi các em có nhiều chuyện thầm kín, GV khi HS tin tưởng tâm sự cần lắng nghe cụ thể và có lời khuyên chân thành với các em.

     Tóm lại, khi chúng ta áp dụng những nguyên tắc ứng xử đã trình bày trên đây ngoài hiệu quả tác động tích cực đến hứng thú học tập môn Ngữ văn của HS, làm thay đổi thái độ học tập với môn Ngữ văn của HS còn tác động trực tiếp đến nhận thức, ý thức và năng lực của GV, góp phần quan trọng vào việc đổi mới giáo dục hiện nay. Thiết nghĩ, thực hiện được những nguyên tắc ứng xử này là một điều kiện, một cơ hội để GV tự tìm hiểu tài liệu, cập nhật thông tin tri thức mới, củng cố kiến thức chuyên môn từ đó nâng cao năng lực, phẩm chất của chính mỗi GV. Qua mỗi giờ dạy Ngữ văn, GV luôn thể hiện mình là “một tấm gương tự học và sáng tạo”. Tôi rất tâm đắc với quan điểm của thầy Ranfe trong cuốn Dạy trẻ bằng trái tim: “Một người giáo viên tốt là một kỳ tích của lớp học với phương thức giáo dục sáng tạo: biến trẻ thành thiên sứ đam mê học tập, thái độ nhiệt tình trong giáo dục, khiến phòng học trở thành mái nhà ấm áp” (1).

Chú thích

(1). Rafe EsQuith (2018),  Dạy trẻ bằng cả trái tim, Nguyễn Thị Yến dịch, Nxb Lao động – xã hội.