Thấy gì từ chỉ số PCI năm 2021?

Với quy mô điều tra toàn diện và phương pháp luận cập nhật định kỳ, Chỉ số PCI thường niên phản ánh kịp thời những chuyển động của môi trường kinh doanh, chuyển tải tập hợp tiếng nói của cộng đồng doanh nghiệp trong và ngoài nước về chất lượng điều hành kinh tế của 63 tỉnh, thành phố từ những trải nghiệm thực tế của hơn 10.000 doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân trong nước, gần 1.200 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), trong đó có các doanh nghiệp tại Nghệ An.

Phải khẳng định rằng, PCI là công cụ đo lường và đánh giá chất lượng điều hành kinh tế cấp tỉnh một cách sòng phẳng. PCI phản ánh trải nghiệm thực tế của doanh nghiệp về các khía cạnh trong hoạt động điều hành kinh tế địa phương. Kết quả PCI so sánh được với các tỉnh, thành phố và giúp thúc đẩy nổ lực cải cách ngày càng tốt hơn.  

Đối với cơ quan Trung ương, PCI là công cụ đánh giá tổng thể chất lượng môi trường kinh doanh toàn quốc. Với chính quyền cấp địa phương, PCI nhận diện những vấn đề điều hành ở địa phương cần phải được khắc phục; nâng cao chất lượng thực thi, cải thiện tính minh bạch và trách nhiệm giải trình. Với cộng đồng doanh nghiệp, PCI nâng cao vai trò giám sát của khu vực kinh tế tư nhân với hoạt động của chính quyền. Với các nhà đầu tư tiềm năng, PCI so sánh xếp hạng môi trường kinh doanh ở các địa phương, phục vụ cho các quyết định lựa chọn địa điểm đầu tư.

PCI còn có tác động thúc đẩy các Chương trình và sáng kiến cải thiện môi trường kinh doanh. Loạt Nghị quyết 19/NQ-CP (từ 2014 đến 2018) về những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia; Nghị quyết 35 (2016) về hỗ trợ và phát triển doanh nghiệp đến năm 2020; loạt Nghị quyết 02 (2019 – 2022) về nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia năm 2020; Nghị quyết 139 (2018) ban hành Chương trình hành động cắt giảm chi phí cho doanh nghiệp và Quyết định 288 (2022) về khung đánh giá tình hình thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, đã chứng minh điều đó.

Bên cạnh đó, ngoài việc 63/63 tỉnh, thành phố triển khai Chương trình cải thiện PCI thì 550 Hội thảo PCI đã được các địa phương tổ chức; 46 Văn kiện Đảng bộ cấp tỉnh xác định cải thiện PCI là nhiệm vụ trọng tâm của nhiệm kỳ 2021 – 2025; trên 1.500 văn bản cấp Trung ương và địa phương sử dụng kết quả PCI; trên 70.000 lượt Lãnh đạo, cán bộ cấp tỉnh tham dự các Hội thảo chẩn đoán PCI; trên 500 Nghị quyết, văn bản HĐND đưa PCI vào nội dung giám sát và chất vấn, PCI còn góp phần thúc đẩy và lan toả nhiều sáng kiến CCHC khác trên cả nước như: Cà phê doanh nhân, Bác sỹ doanh nghiệp, đặc biệt là Chỉ số đánh giá năng lực cạnh tranh của chính quyền địa phương và Sở, ban ngành DDCI: Department and District Competitiveness Index. Riêng tại Nghệ An, Đề án PCI đã được giao cho Sở Khoa học và Công nghệ chủ trì, phối hợp với Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam tại Nghệ An (VCCI Nghệ An) và một số đơn vị khác tổ chức triển khai thực hiện. Dự kiến kết quả Chỉ số DDCI năm 2021 sẽ được công bố sớm trong năm nay.     

Thấy gì từ PCI năm 2021?

Có 8 phát hiện chính từ khảo sát Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PCI. Theo đó, môi trường kinh doanh tại Việt Nam có chuyển biến chung theo hướng tích cực, được doanh nghiệp đánh giá là “tốt” hoặc “rất tốt”, như: Thành lập doanh nghiệp, cấp phép xây dựng, tiếp cận điện năng, tiếp cận tín dụng, đăng ký tài sản, bảo vệ nhà đầu tư, đảm bảo thực thi hợp đồng, thủ tục thuế, bảo hiểm xã hội, các thủ tục xuất nhập khẩu hàng hoá và giải quyết phá sản doanh nghiệp. Đây là một số lĩnh vực được đánh giá theo Nghị quyết 02 của Chính phủ.

Các chính quyền địa phương tiếp tục phát huy tinh thần năng động và sự ủng hộ với khu vực kinh tế tư nhân. Tính năng động của chính quyền có kết quả tốt nhất từ trước tới nay. Có 85,6% doanh nghiệp nhận thấy “UBND tỉnh vận dụng pháp luật linh hoạt nhằm tạo môi trường kinh doanh thuận lợi”; 74% doanh nghiệp đồng ý với nhận định “khi quy định của Trung ương chưa rõ ràng, UBND tỉnh năng động và sáng tạo trong việc giải quyết các vấn đề mới phát sinh”; 62 % doanh nghiệp cho biết chính quyền tỉnh có thái độ tích cực đối với hoạt động sản xuất, kinh doanh thuộc khu vực kinh tế tư nhân.

Chi phí không chính thức tiếp tục xu hướng giảm do hoạt động phòng, chống tham nhũng đem lại những kết quả tích cực. Chỉ còn 20,9 % doanh nghiệp có chi trả chi phí không chính thức cho cán bộ thanh tra, kiểm tra, 36,8 % doanh nghiệp chi trả chi phí không chính thức trong đấu thầu, 21,4 % doanh nghiệp cho rằng tình trạng chạy án là phổ biến. Những con số này năm 2020 lần lượt là 27,7 %, 40 % và 23 %. Nhưng vẫn có 57,4 % doanh nghiệp cho rằng vẫn tồn tại hiện tượng cán bộ nhũng nhiễu trong giải quyết TTHC, đứng đầu là ngành xây dựng, cấp phép kinh doanh có điều kiện, quản lý thị trường, thanh tra môi trường, thuế, an toàn phòng chống cháy nổ, đất đai và cuối cùng là lĩnh vực đăng ký kinh doanh.

Chất lượng giải quyết TTHC có nhiều cải thiện rõ rệt nhưng vẫn cần thêm nhiều nỗ lực cải cách: Cán bộ Nhà nước giải quyết công việc hiệu quả, cán bộ Nhà nước thân thiện, doanh nghiệp không phải đi lại nhiều lần để hoàn tất hồ sơ, thủ tục giấy tờ đơn giản và thời gian thực hiện rút ngắn so với quy định. Tuy nhiên, vẫn còn một số TTHC bị đánh giá là phiền hà hơn so với năm 2020 như: 29 % doanh nghiệp phản ánh phiền hà với các thủ tục về thuế, phí; 28,9 % với các thủ tục về đất đai; 13,1 % với các thủ tục về xây dựng…

Cần tiếp tục giảm gánh nặng tuân thủ với các thủ tục cấp giấy phép kinh doanh có điều kiện. Khá nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn khi thực hiện các thủ tục về cấp phép kinh doanh có điều kiện. Có 21,7 % doanh nghiệp cho biết đã trì hoãn hoặc huỷ bỏ kế hoạch kinh doanh trong năm 2021 do gặp phiền hà về cấp giấy phép kinh doanh có điều kiện. Tỷ lệ doanh nghiệp đồng ý với từng nhận định sau đây đều thấp hơn 60 %: Hướng dẫn thủ tục rõ ràng, đầy đủ; doanh nghiệp không gặp khó khăn khi thực hiện thủ tục; quy trình thực hiện thủ tục đúng như văn bản quy định; chi phí cấp phép không vượt quá mức phí, lệ phí được quy định trong văn bản pháp luật; thời gian thực hiện thủ tục không kéo dài hơn so với văn bản quy định.

Tiếp cận đất đai vẫn còn nhiều trở ngại cần khắc phục. Điểm Chỉ số thành phần gốc về Tiếp cận đất đai có xu hướng giảm từ năm 2013 đến 2021. Có 44,8 % doanh nghiệp còn gặp khó khăn khi mở rộng mặt bằng kinh doanh; 29 % doanh nghiệp tin rằng sẽ được bồi thường thoả đáng nếu bị thu hồi đất; 53,8 % trường hợp gặp phiền hà về đất đai đã phải trì hoãn hoặc huỷ bỏ kế hoạch kinh doanh. Cụ thể, các khó khăn trong tiếp cận đất đai và thực hiện thủ tục hành chính về đất đai được doanh nghiệp đánh giá đó là: Thủ tục thuê, mua đất phức tạp 42,5 %; quy hoạch chưa đáp ứng 39,3 %; việc cung cấp thông tin về đất đai không thuận lợi, nhanh chóng 30,5 %; thiếu quỹ đất sạch 21,5 %; giá đất theo quy định của Nhà nước cao 16,2 %; giải phóng mặt bằng chậm 15,4 %; thời gian giải quyết hồ sơ đất đai dài hơn quy định 13,4 %; các trở ngại khác 10,4 %... Việc sửa đổi Luật Đất đai là cần thiết trong bối cảnh tiếp cận đất đai còn khó khăn.

Kết quả thực thi Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) còn khá khiêm tốn trên thực tế. Theo đó, tỷ lệ doanh nghiệp đánh giá mức độ dễ dàng thực hiện các thủ tục hưởng hỗ trợ được tính toán trong số các doanh nghiệp cho biết đã được hưởng hỗ trợ từ các Chương trình này trong khuôn khổ Luật Hỗ trợ DNNVV đều dưới 8 %. Cụ thể: Tiếp cận Quỹ bảo lãnh tín dụng DNNVV 7,3 %; tư vẫn hỗ trợ xây dựng phương án kinh doanh 6,55 %; giảm giá thuê mặt bằng tại khu cụm công nghiệp 4,75 %; miễn, giảm chi phí tư vấn thông tin thị trường 5,4 %; miễn, giảm chi phí các khoá đào tạo về quản trị doanh nghiệp 6,83 %; miễn, giảm chi phí đào tạo nghề 5,39 %.

Công tác phổ biến thông tin và hướng dẫn doanh nghiệp trong hội nhập kinh tế quốc tế cần được tăng cường. Theo đó, tỷ lệ doanh nghiệp nhận biết được các Hiệp định Thương mại tự do (FTA) là khá thấp, chỉ từ 12 đến dưới 40 %. Có 49 % doanh nghiệp từng gặp vướng mắc trong thực hiện các văn bản pháp luật liên quan đến thực thi FTA. Do đó, chính quyền các địa phương cần cung cấp các thông tin rộng rãi về FTA và hướng dẫn doanh nghiệp tận dụng hiệu quả những lợi ích mà các FTA đem lại.

Năm 2021, mặc dù rất cố gắng, nhưng trong bối cảnh nhiều địa phương bứt phá mạnh mẽ, quyết liệt nên PCI của tỉnh Nghệ An năm 2021 chỉ đạt 64,74 điểm, tụt 12 bậc so với năm 2020, xếp thứ 30/63 tỉnh, thành trong cả nước, đứng thứ 3 khu vực Bắc Trung Bộ (sau Thừa Thiên Huế và Hà Tĩnh), thuộc nhóm khá.

Theo kết quả khảo sát, các Chỉ số thành phần PCI năm 2021 của tỉnh nhà có 5 Chỉ số tăng: Tiếp cận đất đai (6,54 điểm lên 6,94 điểm); Tính minh bạch (tăng từ 6,04 lên 6,1); Chi phí không chính thức (6,22 tăng lên 6,5); Dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp (6,78 tăng lên 7,57); Thiết chế pháp lý và An ninh trật tự (6,53 lên 6,59) và 5 Chỉ số giảm gồm: Gia nhập thị trường (giảm từ 7,39 xuống 6,99); Chi phí thời gian (7,61 xuống 7,54); Tính cạnh tranh bình đẳng (6,35 xuống 4,21); Đào tạo lao động (6,25 xuống 5,82); Tính năng động của chính quyền địa phương (6,31 xuống 6,27). Đây là một vấn đề cần phải được xem xét, đánh giá và tìm ra nguyên nhân để khắc phục một cách nghiêm túc.

Trong khi chính quyền tỉnh Nghệ An đang nỗ lực xây dựng một đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có đủ phẩm chất, năng lực và trình độ, đáp ứng yêu cầu phục vụ nhân dân và sự phát triển của đất nước thì đâu đó, vẫn còn những “con sâu làm rầu nồi canh”. Trong các cơ quan công quyền, tình trạng “trên bảo, dưới không nghe”, “nói một đằng, làm một nẻo”, lợi ích nhóm, nhũng nhiễu, tham nhũng vặt, trục lợi chính sách… vẫn còn xảy ra. Chúng ta còn nhớ, tháng 3/2022, công an TP. Vinh đã bắt giam và khởi tố 03 cán bộ, gồm Trưởng phòng Đăng ký kinh doanh, Sở Kế hoạch và Đầu tư và 01 chuyên viên, 01 cán bộ Phòng Hỗ trợ doanh nghiệp - Trung tâm Xúc tiến đầu tư, Thương mại và Du lịch Nghệ An với cáo buộc làm trái quy định khi tiếp nhận hồ sơ của doanh nghiệp. Từ năm 2017 đến giữa tháng 3/2022, các bị can đã làm trái quy định khi bắt tay với một doanh nghiệp ở địa bàn tiếp nhận hơn 3.000 bộ hồ sơ làm thủ tục đăng ký kinh doanh cho doanh nghiệp, tổng số tiền hơn 7 tỷ đồng. Nhiều hồ sơ của các doanh nghiệp khác bị nhóm cán bộ này gây khó dễ, xử lý thủ tục chậm hơn so với quy định.

Đây được cho là một sự việc vô cùng nghiêm trọng, làm ảnh hưởng lớn tới uy tín của Đảng bộ và chính quyền tỉnh trong nỗ lực CCHC, làm trong sạch môi trường kinh doanh và thu hút đầu tư; và đặc biệt là vấn đề đạo đức công vụ như đã đề cập ở trên. Đây cũng có thể là nguyên nhân gián tiếp làm giảm Chỉ số PCI năm 2021 của Nghệ An khi mà không ít doanh nghiệp có ý kiến phàn nàn về chi phí thời gian, tính cạnh tranh bình đẳng.

PCI cùng với DDCI đã, đang và sẽ là tiếng nói, nguyện vọng của cộng đồng doanh nghiệp, doanh nhân tới chính quyền các cấp nhằm tạo lập môi trường kinh doanh thuận lợi hơn. Theo thống kê, cứ 5 doanh nghiệp đang hoạt động tại Việt Nam thì đã có 1 doanh nghiệp từng tham gia việc điều tra PCI. Con số này cho thấy, cộng đồng doanh nghiệp nói chung và Nghệ An nói riêng rất có trách nhiệm và tâm huyết với PCI, xem đây như là một kênh hiệu quả để phản ánh ý kiến của mình về môi trường kinh doanh và năng lực điều hành của chính quyền địa phương. PCI đã trở thành nguồn thông tin khách quan, có tính tham khảo cho chính quyền cấp tỉnh và Trung ương trong việc hoạch định và thực thi chính sách cải cách kinh tế, hỗ trợ cho các bên có liên quan triển khai các hoạt động cải thiện môi trường kinh doanh; đồng thời là nguồn thông tin quan trọng cho các doanh nghiệp, nhà đầu tư trong và ngoài nước cân nhắc, lựa chọn các địa điểm đầu tư, kinh doanh phù hợp.

Bên cạnh nỗ lực CCHC cùng với PCI tăng hạng so với năm 2021 và tiến tới nằm trong top 15 như mong muốn, chính quyền tỉnh Nghệ An cần chú trọng vào những “điểm nghẽn” sau:

Một là, tiếp tục CCHC mạnh mẽ, có chiều sâu, tạo sự đột phá, tập trung giải quyết dứt điểm những vấn đề mà doanh nghiệp, người dân quan tâm và có nhiều ý kiến như: Bộ máy vẫn còn cồng kềnh, chưa tinh gọn; ý thức, trách nhiệm và đạo đức công vụ của không ít cán bộ, công viên chức chưa cao (vụ “lùm xùm” vừa qua tại Sở Kế hoạch - Đầu tư và Trung tâm Xúc tiến đầu tư, Thương mại và Du lịch Nghệ An vừa qua là một ví dụ điển hình. Nếu không được xử lý nghiêm sẽ làm mất niềm tin vào nỗ lực CCHC của chính quyền); một số cơ chế, chính sách còn thiếu đồng bộ và bất cập gây không ít phiền toái cho doanh nghiệp; trong nhiều lĩnh vực, TTHC vẫn còn nhiêu khê, phức tạp; cơ chế một cửa, một cửa liên thông tại một số đơn vị còn chưa hiệu quả; nạn phong bì, chi phí không chính thức vẫn còn phổ biến tại một số sở, ngành nên nhiều doanh nghiệp (qua khảo sát) vẫn cho rằng đó là một phần của thực tế kinh doanh nếu muốn công việc được thuận lợi…

Hai là, không ít các doanh nghiệp phản ánh chính quyền một số địa phương vẫn ưu ái hơn với các doanh nhiệp sân sau, doanh nghiệp thân hữu trong việc tiếp cận các nguồn lực Nhà nước như đất đai, tài chính, đấu thầu. Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp thiếu năng lực vẫn luôn trúng thầu, đặc biệt là những gói thầu lớn làm nhiều doanh nghiệp liêm chính khác chán nản và mất niềm tin. Thời gian tới, các cơ quan chức năng cần ra soát, thanh kiểm tra những doanh nghiệp được cho là “lùm xùm” đó một cách công khai, minh bạch.

Ba là, nâng cao hơn nữa vai trò và trách nhiệm của người đứng đầu của sở, ban, ngành và các địa phương trong lãnh đạo, chỉ đạo CCHC, cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh; tăng cường công tác đôn đốc, kiểm tra, giám sát, xử lý nghiêm minh các vụ việc vi phạm pháp luật làm ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh, thu hút đầu tư. Lấy sự hài lòng của người dân, doanh nghiệp làm mục tiêu phục vụ.

Bốn là, chính quyền cần coi trọng và đánh giá cao hơn nữa vai trò của VCCI và các Hiệp hội Doanh nghiệp tại địa phương. Phối hợp chặt chẽ, có hiệu quả hơn với các Tổ chức này trong các hoạt động hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp, đối thoại, nắm bắt tâm tư, nguyện vọng và những kiến nghị của doanh nghiệp. Vài năm trước đây, UBND tỉnh và một số địa phương đã làm rất tốt công tác này, được nhiều doanh nghiệp, tổ chức đánh giá cao. Nhưng thời gian gần đây, một phần cũng do dịch Covid-19, công tác họp giao ban, đối thoại, đặc biệt là đối thoại theo từng chuyên đề, lĩnh vực với các doanh nghiệp bị gián đoạn, thậm chí dừng hẳn.

Năm là, tiếp tục các giải pháp nâng cao chất lượng các Chỉ số, trong đó có Chỉ số PCI; chú trọng hơn nữa các Chỉ số thành phần của PCI, như: Gia nhập thị trường, Chi phí thời gian, Tính cạnh tranh bình đẳng, Đào tạo lao động, Tính năng động của chính quyền địa phương. Các Chỉ số thành phần đó cần được giao cho các đồng chí có trách nhiệm trong tỉnh phụ trách, nghiên cứu, đôn đốc để có các giải pháp chỉ đạo các đơn vị liên quan có biện pháp tháo gỡ vướng mắc, nâng điểm trong những lĩnh vực đó. Theo khảo sát PCI năm 2021, bất chấp những tác động của Covid-19, doanh nghiệp tại các địa phương ghi nhận tính năng động của chính quyền địa phương có kết quả tốt nhất từ trước tới nay. Việc PCI của Nghệ An giảm điểm trong Chỉ số thành phần này lại cần phải được xem xét nghiêm túc, có biện pháp khắc phục kịp thời.

Hiện nay Nghệ An đang thu hút được nhiều Dự án có quy mô lớn, đa dạng. Những doanh nghiệp này đang cần tuyển dụng số lao động lớn, có tay nghề, có trình độ lên đến hàng chục ngàn người. Mặc dù Nghệ An có rất nhiều cơ sở đào tạo, dạy nghề, nhưng cũng chỉ đào tạo một số nhóm nghề, chậm đổi mới quy trình đào tạo, đào tạo theo hợp đồng, theo đơn đặt hàng là chính. Đây cũng là nguyên nhân làm giảm điểm của Chỉ số thành phần Đào tạo lao động. Đã đến lúc chính quyền cần hỗ trợ, định hướng cho các trường nghề, trung tâm đào tạo lao động đánh giá và tiên lượng nhu cầu xã hội một cách chuẩn xác trước khi đào tạo.

Cuối cùng là, tiếp tục đẩy mạnh chương trình chuyển đổi số trong lĩnh vực cải cách TTHC, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy Nhà nước các cấp; gia tăng mạnh mẽ tiện ích để sử dụng cho người dân và doanh nghiệp; có phương pháp phù để tuyên truyền, vận động và thu hút người dân, doanh nghiệp sử dụng dịch vụ công trực tuyến mức độ 3, mức độ 4. Đẩy nhanh tiến độ xây dựng chính quyền điện tử, chính quyền số cùng với phát triển mạnh và có hiệu quả hạ tầng công nghệ thông tin, viễn thông. Coi đây là một trong những cơ sở quan trọng để cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh của tỉnh trong thời gian tới./.