SỞ KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ NGHỆ AN
Khăn đội đầu (khăn piêu) trong đời sống của người phụ nữ Thái
Nói về trang phục của phụ nữ Thái thì không thể thiếu chiếc khăn piêu. Khăn piêu không chỉ được cô gái dùng như đồ trang sức duyên dáng mà còn thể hiện tình yêu cũng như sức mạnh nữ tính của người phụ nữ Thái. Cùng với vòng cổ, vòng tay, hoa tai, trâm, xà tích, cúc bạc..., khăn Piêu góp phần tạo nên sắc thái riêng, hấp dẫn về trang phục truyền thống của dân tộc Thái. Chẳng thế mà khăn piêu không đơn giản là vật đội đầu mà còn là biểu tượng tín ngưỡng quan trọng trong đời sống tinh thần của người phụ nữ Thái nói riêng, của dân tộc Thái nói chung.
Ngay từ khi còn nhỏ, các bé gái đã được mẹ dạy cách dệt vải, thêu khăn; đến khi trưởng thành, họ có thể tự tay thêu những chiếc khăn làm quà hoặc của hồi môn mang về nhà chồng. Khi thêu khăn, chị em gửi cả tâm tình của mình vào từng đường kim mũi chỉ, mỗi họa tiết, hoa văn đều là tâm tư, tình cảm, là cách ứng xử của người phụ nữ Thái với thiên nhiên, bản làng, với người mình yêu. Vì thế mà khăn piêu còn biểu tượng, vật tín cho tình yêu đôi lứa, sứ giả của tình yêu. Lúc xa nhau, các cô gái thường tặng chàng trai mình yêu mến chiếc khăn Piêu đẹp nhất. Đối với chàng trai, khăn Piêu ghi dấu tài hoa, hơi ấm bàn tay cô gái mình yêu. Người Thái có bài ca về chiếc khăn piêu:
Em xe sợi thành vóc hoa dâu
Em dệt cửi thành gấm vân chéo
Em dệt tơ thành đóa hoa vàng
Người các bản các mường muốn khóc
Đều ước ao được em thêu khăn
Truyền thuyết người Thái kể rằng, ngày xưa, có một mường toàn con gái được gọi là Mường Mẹ, đàn ông ở bất kỳ nơi nào dù vô tình hay cố ý lạc vào đều bị xua đuổi, thậm chí bị sát hại. Một hôm, có một chàng trai tên Dốc lạc vào Mường Mẹ và được một cô gái xinh đẹp tên Ban yêu thương, che chở. Hai người quyết tâm vượt qua những quy định ngặt nghèo từ bao đời để cùng chung bếp lửa. Họ bàn bạc với nhau, rồi chàng trai về thưa với Mường Cha.
Mường Cha cho đây là duyên trời bèn cùng nhau sang thưa chuyện cùng Mường Mẹ. Mường Mẹ quyết tâm giữ luật tục từ ngàn đời. Mường Cha đành dùng sức mạnh. Mường Mẹ đuối thế phải chấp nhận bỏ lệ cấm đàn ông và cho phép đôi trẻ xây dựng gia đình. Mường Mẹ cho các thiếu nữ xinh đẹp thêu khăn Piêu rồi in dấu vân tay làm chứng. Từ đó chiếc khăn piêu ra đời và trở thành vật chứng cho tình yêu đôi lứa.
Theo người Thái, chiếc khăn piêu chính là thước đo, tiêu chuẩn đánh giá tài năng, đức tính, sự đảm đang của người phụ nữ. Bởi để làm ra được chiếc khăn, đòi hỏi sự khéo léo, tỉ mỉ và chịu thượng chịu khó của người phụ nữa Thái. Để làm được chiếc khăn piêu, người phụ nữ Thái phải mất từ 2-4 tuần dệt và thêu liên tục, đòi hỏi sự khéo, cần cù và kiên nhẫn. Phụ nữ Thái không thêu khăn Piêu ở mặt phải như lối thêu thông thường mà thêu từ mặt trái, các hoa văn và màu sắc phức tạp sẽ hiện lên ở phía mặt phải, đó là lối thêu truyền thống với trí tưởng tượng của kỹ thuật và mỹ thuật dân gian. Khăn Piêu được thêu theo lối luồn chỉ hay đan chỉ màu vào vải, song cái khó là phải tính toán theo một nguyên tắc nhất định để luồn chỉ vào mặt trái và hoa văn lại hiện lên chính xác ở mặt phải. Hoa văn khăn Piêu không đơn giản, điểm xuyết mà là một hệ thống bố cục nội dung phức tạp, đòi hỏi người thêu phải nắm chắc nguyên tắc kỹ thuật, phải có tư duy sáng tạo. Khăn piêu có hai loại, loại được làm đơn thuần 1 màu, không thêu hoa văn, dài từ 1 - 1,5 sải tay, có thể quấn được mấy vòng trên đầu. Loại thứ hai được làm cầu kỳ hơn, loại này có mẫu được thêu ở hai đầu khăn và có tơ rua, có mẫu lạ thêu ở 4 đầu khăn, nhưng lại không có tơ rua.
Có 3 loại hoa văn được thêu trên mỗi chiếc khăn Piêu là tà leo, cút piêu và sai peng. Trong đó tà leo là vật trừ đuổi tà ma, bảo vệ thần hồn cho người đội khăn; cút piêu là phẩm vật cao quý của người bề trên và sai peng là dây tình của đôi lứa. Cút piêu được làm từ một mảnh vải đỏ, bên trong bọc lõi chỉ rồi cuộn tròn lại theo hình trôn ốc, đặt trên ba đoạn thẳng của mỗi đầu khăn. Cũng giống như hàng cúc bướm ở trên áo cóm, cút piêu được gắn theo số lẻ. Phụ nữ Thái thường đội piêu có cút chùm ba, nhưng khi tặng piêu cho bậc trưởng bối hay người mình quý trọng, họ sẽ tặng loại piêu có cút chùm năm trở lên. Chính vì thế, trong dân gian Thái có câu “Piêu ba cút dành bác/Piêu năm cút để tặng thím chồng”.
Khăn Piêu là sự kết hợp độc đáo khéo léo giữa màu sắc và hoa văn. Chỉ thêu khăn Piêu thường dùng chỉ tơ tằm nhuộm thành các màu sắc. Đó là sắc xanh của núi rừng, sắc vàng của ánh nắng, nương lúa, sắc trắng, sắc hồng của hoa thơm. Giống như cách làm thổ cẩm truyền thống, khăn Piêu được dệt từ sợi bông, sau đó nhuộm chàm. Tới khi vải khô, phụ nữ Thái mới bắt đầu thêu lên những hoa văn sặc sỡ.
Người phụ nữ Thái có quy định, khi quấn khăn thường búi tóc trên đỉnh đầu rồi mới quấn khăn, nếu người phụ nữ đã có chồng thì phải búi tóc ngược, để lệch sang trái gọi là cầu phổm hay tằng cẩu. Khi quấn thường quấn hai vòng, đầu không có tơ rua trang trí thì để ở phía sau, đầu có tơ rua thì để phía trước trán.
Vẻ đẹp của người phụ nữ Thái khi đội chiếc khăn piêu Ảnh: nguồn Đài PT-Th Nghệ AnPhước Huệ
Ý kiến bạn đọc
Bạn cần đăng nhập với tư cách là Thành viên chính thức để có thể bình luận
