Đình Tám Mái - Từ lịch sử đến kiến trúc độc đáo

Nằm cách trung tâm huyện lỵ Quỳnh Lưu hơn 10km, xã Quỳnh Thuận là xã đồng bằng ven biển thuần nông, người dân ở đây sống chủ yếu bằng nghề làm muối, đánh bắt thủy hải sản. Tuy vậy, người Quỳnh Thuận nổi tiếng bao đời nay về truyền thống hiếu học và đậu đạt. Theo gia phải họ Hồ, xã Quỳnh Thuận có chín quận công lưu danh, trong đó có quân công Hồ Văn Xu là một vị tướng có công dẹp tan quân Mạc, được phong làm Thượng trụ quận công. Con cháu của cụ là Hồ Văn Lực, Hồ Văn Hiếu, Hồ Văn Khoá, Hồ Tiến Bảng Hồ Văn Thoa đều đỗ thi Hội và được bổ làm quan quận công.

Đình Tám Mái là trung tâm sinh hoạt văn hoá của người dân xã Quỳnh Thuận từ bao đời. Hàng năm vào ngày rằm tháng Giêng và tháng Tám, dân làng tổ chức tế lễ linh đình. Lễ hội kéo dài ba ngày với các nghi lễ long trọng và nhiều trò chơi truyền thống như đánh đu, đấu vật, hát tuồng, hát phường đào...

Từ năm 1927, đình Tám Mái đã ghi nhận nhiều sự kiện lịch sử cách mạng của nhân dân Quỳnh Thuận. Tháng 7 năm 1927, đồng chí Nguyễn Đức Mậu, giáo viên trường tiểu học Pháp Việt Quỳnh Lưu về dạy học ở Quỳnh Thuận. Đồng chí đã tuyên truyền vận động nhân dân đi theo cách mạng chống lại bọn ác bá cường hào, thành lập tổ chức Tân Việt. Tháng 5 năm 1930, chi bộ Đảng ở Quỳnh Thuận ra đời, do đồng chí Đào Chí Thành là Bí thư. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, các tổ chức Nông hội đỏ, Tự vệ đỏ, Phụ nữ giải phóng được thành lập và hoạt động sôi nổi. Đình Tám Mái trở thành nơi hội họp, in ấn tài liệu truyền đơn, báo chí của Đảng và là địa điểm tập trung quần chúng đi biểu tình trong những năm 1930 - 1931.

Cũng trong thời gian này, dưới sự lãnh đạo của Chi bộ, cuộc biểu tình của nông dân và diêm dân Quỳnh Thuận nổ ra, hàng nghìn tờ truyền đơn kể tội ác của thực dân Pháp, nói lên nỗi thống khổ của người làm muối được in tại đình Tám Mái đã đến khắp các thôn xóm kêu gọi, vận động nhân dân đấu tranh đòi quyền lợi. Tối 19-6, Nông hội đỏ tổ chức treo cờ trên cây đa chợ đình để cổ vũ khí thế cách mạng.

Theo đúng kế hoạch, sáng ngày 20-6-1930, diêm dân Quỳnh Thuận mang theo vũ khí là những dụng cụ làm muối như: bầu, thêu, nạo... tập trung tại đình Tám Mái rồi cùng với đông đảo nhân dân các làng Qúi Hoà, Thượng Yên, Thanh Sơn, Quỳnh Đôi, Hữu Nghĩa... kéo về chợ đình đấu tranh đòi giảm sưu thuế, và các quyền lợi cho người dân. Khí thế đấu tranh mạnh mẽ của người dân đã buộc chính quyền thực dân ở địa phương chấp nhận yêu sách. Đây là cuộc đấu tranh đầu tiên của diêm dân, cũng là mở đầu cho nhân dân Quỳnh Lưu “đứng lên” trong phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh.

Nhân kỷ niệm ngày chống chiến tranh đế quốc (1/8) và cách mạng Tháng Mười Nga (7/11) năm1930, Chi bộ Đảng Quỳnh Thuận tổ chức treo cờ ở đình Tám Mái, rải truyền đơn, tập trung nhân dân nghe diễn thuyết và diễu hành thị uy quanh xã nhằm củng cố tinh thần cho quần chúng.

Năm 1931, hưởng ứng chủ trương đấu tranh của Tỉnh uỷ, Huyện uỷ Quỳnh Lưu phát động cuộc biểu tình toàn huyện vào tháng 1 với 600 người tham gia biểu tình. Sau cuộc biểu tình, các xã tiếp tục mít tinh, tuần hành trấn áp hương lý, cường hào. Bọn chúng như rắn mất đầu phải đem triện bạ, sổ sách nộp cho các Xã bộ nông. Chính quyền Xô Viết đã ra đời quản lý thôn xóm, thay thế cho bộ máy hào lý địa phương.

Chính quyền Xô Viết ra đời đã thực hiện việc xoá bỏ các thứ thuế vô lý do bọn đế quốc phong kiến đặt ra; tổ chức cho nhân dân lấy lúa của nhà giàu (Quỳnh Thuận đã thu được 2040 kg thóc chia cho dân nghèo); bài trừ những hủ tục trong ma chay, cưới hỏi, đình đám; ban hành nếp sống mới trong thôn. Thời gian này Đình Tám Mái là nơi học chữ quốc ngữ, hội họp, luyện tập quân sự... Nhân dân được sống trong bầu không khí tự do, thân ái. 

Giữa tháng 2 - 1931, kẻ địch tiến hành đàn áp phong trào cách mạng Quỳnh Lưu. Hàng loạt đảng viên và quần chúng tích cực bị bắt giam. Cả 6 đồng chí đảng viên của Quỳnh Thuận mặc dù bị tra tấn rất dã man vẫn giữ trọn khí tiết. Sự hy sinh anh dũng của đồng chí Đào Chí Thành, tinh thần bất khuất của đồng chí Nguyễn Ngôn, Nguyễn Đức Nghinh... đã nêu gương sáng cho nhân dân Quỳnh Thuận tiếp tục vùng lên chống khủng bố trắng. Ngày 1-5- 1931, cả xã đánh trống mõ, treo cờ, rải truyền đơn kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động.

Trong cách mạng tháng 8 năm 1945, đình Tám Mái là địa điểm lực lượng tự vệ chuẩn bị cướp chính quyền. Năm 1964, nhân dân Quỳnh Thuận đã tập trung tại đình nghe Thủ tướng Phạm Văn Đồng nói chuyện. Sau đó, Thủ tướng xuống thăm đồng muối của bà con. Đình Tám Mái cũng là nơi diễn ra lễ tiễn đưa 124 con em Quỳnh Thuận lên đường nhập ngũ chống Mỹ cứu nước.

Với những đóng góp to lớn trong lịch sử đấu tranh giữ nước, Đình Tám Mái đã được Bộ Văn hoá Thông tin ra Quyết định số 599, ngày 11 tháng 3 năm1992, công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp Quốc gia.

Không chỉ nổi tiếng với lịch sử oai hùng, Đình Tám Mái còn được biết đến là ngôi Đình có kiến trúc độc đáo, đặc sắc ở Nghệ An. 

Đình Tám Mái có tổng diện tích trên 2.000m2, được xây dựng bằng gỗ lim, mái lợp ngói âm dương, cột trụ đều được khắc hoa văn tinh xảo, các tấm mái được lợp bằng gỗ cứng và đúc một lớp bê tông mỏng. Đình có tám mái, mỗi mái có chiều cao khác nhau, tạo nên một hình tam giác đặc biệt. Điều đặc biệt của đình là các mái đều được xếp chéo lên nhau, tạo nên một vẻ đẹp độc đáo và huyền bí. Ngoài ra, kiến trúc của đình theo lối tứ trụ kẻ truyền, các hoa văn được trạm trổ tinh xảo. Trên nóc đình có hai con rồng ngậm hạt ngọc chầu lại. Đình được xây kín xung quanh lại nằm nép mình dưới những cây cao, tạo cho nó vẻ cổ kính linh thiêng. Phía trong Đình còn có những bức tranh đồng hồi, tượng gỗ, bàn thờ, đồ dùng trang trí được làm từ gỗ. Tất cả tạo nên một không gian trang trọng, đẹp mắt và ấn tượng. 

Đình Tám Mái không chỉ là một công trình kiến trúc độc đáo, mà còn là nơi thờ cúng linh thiêng của người dân địa phương. Đây là một điểm đến hấp dẫn cho những ai yêu thích văn hóa, kiến trúc và lịch sử.