Trang phục truyền thống của người phụ nữ dân tộc Khơ Mú ở Nghệ An

Do đó, trang phục truyền thống của đồng bào Khơ Mú thường lại tạp với những dân tộc khác, nhiều nét giống trang phục của người Thái. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều điểm trên trang phục của họ giữ được bản sắc riêng của dân tộc mình, nhất là đối với trang phục nữ giới, trên những chiếc áo cánh có đôi nét còn giữ theo cách cổ truyền của dân tộc là trang trí những hàng tiền bạc và vỏ ốc. 

Tuy nhiên, số phụ nữ mặc những trang phục truyền thống lại không nhiều, hầu như chỉ có ở những người phụ nữ cao tuổi, người già, còn ngày nay, người Khơ Mú, nhất là nam giới đều ăn mặc theo người Kinh.

So với trang phục của người phụ nữ Thái thì trang phục nữ giới người Khơ Mú đơn giản hơn, nhưng vẫn làm nổi bật được vẻ duyên dáng, quyến rũ đặc trưng của phụ nữ Khơ Mú. Bộ nữ phục đầy đủ của họ bao gồm: áo (tẹp), yếm (ươm), váy (côn) và khăn đội đầu (hưm pông). 

Áo truyền thống của phụ nữ Khơ Mú là sự pha trộn giữa đơn giản và phức tạp. Là chiếc áo ngắn, tay dài, cổ hình trái tim, thường được phụ nữ Khơ Mú nhuộm màu chàm, màu xanh thẫm hoặc xanh lá mạ, là những màu truyền thống và yêu thích của họ. Tuy nhiên, cổ áo và tay áo của họ lại được viền và nẹp bởi những dải hoa văn lạ, đẹp mắt và được dệt rất tinh xảo, có màu đỏ, xanh, vàng,... Áo thường có hai lớp, lớp trong là vải chéo xanh hoặc phin, bên ngoài là lớp vải thô nhuộm chàm. Hai bên hông áo, họ đính hai chùm sợi tơ rua nhiều màu sắc như một hình thức trang trí lạ mắt, những khi nhảy múa hay vận động, sợi tơ rua hai bên chuyển động làm tăng thêm vẻ duyên dáng, sinh động tạo nên sự đặc sắc của chiếc áo.

Người phụ nữ Khơ Mú còn có kiểu áo mặc trong dịp lễ hội, cưới xin là áo dài, khi mặc, áo sẽ trùm kín cạp váy khoảng 20cm. Đối với những gia đình khá giả, áo được may cầu kì và sặc sỡ, dọc theo nẹp ngực, dưới gấu thêu hoa văn, sau lưng đính hai dải chỉ màu sặc sỡ, gấu tay áo nối những băng vải nhỏ màu đỏ, xanh, vàng,… Loại nữa là dành cho những gia đình phụ nữ nghèo, không có điều kiện là những chiếc áo không thêu thùa cầu kỳ, chỉ được trang trí mấy băng vải nhỏ trên nẹp ngực. 

Chiếc yếm ngực của người phụ nữ Khơ Mú không đơn giản là vật để bảo vệ khuôn ngực của người phụ nữ mà nó là một vật trang trí đẹp mắt, đầy quyến rũ và thu hút. Cũng giống như chiếc yếm của người phụ nữ dân tộc Kinh, nó có hình thoi, được cố định trên người người phụ nữ bởi những dây yếm. Tuy nhiên, yếm của phụ nữ Khơ Mú sặc sỡ và nổi bật hơn rất nhiều vì thường có màu hồng tươi, màu đỏ, hoặc những màu sặc sỡ làm nổi bật khi mặc với áo người màu chàm hoặc màu xanh. Đầu yếm cắt lượn tròn, thêu hoa văn trang trí, đính hai sợi dây vải để cột vào cổ với nhiều màu. Thân yếm đính hai dải vải dài hơn để buộc ra đằng sau lưng, tôn thêm vẻ đẹp trang phục khi nhìn từ phía sau lưng. Chiếc yếm trong bộ trang phục truyền thống của người Khơ Mú được ví như là một biểu tượng về cái đẹp, sự quyến rũ và quyền lực của người phụ nữ dân tộc này.

Cũng giống như chiếc áo, váy của phụ nữ Khơ Mú có màu chàm hoặc màu xanh sẫm, được may khá đơn giản gồm hai nửa mảnh vải ghép lại với nhau. Lưng váy được nẹp viền và gấu váy được thêu hoa văn trang trí bằng chỉ nhiều màu. Hình thù trang trí ở chân váy rất đa dạng, phong phú gồm hình mặt trời, mặt trăng, hươu, nai, rồng, chim công, gà lôi, các loại hoa thược dược, hoa ban, hoa phong lan,…

Người phụ nữ Khơ Mú có hai loại váy, một loại may bằng vải tơ tằm pha sợi bông (còn khôm, còn như), một loại may bằng lụa tơ tằm (con nhang), và tùy vào những dịp khác nhau để họ mặc cho phù hợp. Và để mặc và cố định chiếc váy, họ chỉ cần quấn hoặc móc lưng váy lại bên hông, cũng có người dùng chiếc dây lưng thêu hoa văn của dân tộc Thái để thắt lại.

Hưm pông của người Khơ Mú cũng có hai loại, loại được sử dụng hàng ngày và loại dùng trong các dịp lễ hội. Chiếc khăn mà họ dùng đội sinh hoạt hàng ngày thường được may bằng vải mộc, nhuộm chàm và không trang trí hoa văn. Khăn có chiều dài khoảng 2m, rộng 38 - 40 cm tùy theo khổ vải. 

Loại khăn quấn trong các dịp lễ hội, lễ tết được làm bằng vải thổ cẩm, và được dệt, thêu hoa văn rất công phu, đẹp mắt và tinh tế. Khi đội, họ gấp lại, có độ cao khoảng 12-15 cm, ở hai đầu có nhiều sợi tơ rua, và họ quấn một cách khéo léo để có thể phô phần hoa văn ra ngoài.

Theo các già làng cho biết, trước đây những gia đình nghèo, không có điều kiện mua đồ trang sức cho con cái, họ thường lấy các vỏ ốc mò được và soi thành lỗ dùng dây xuyên qua để làm vòng đeo cổ và đeo tay cho trẻ em, hoặc là họ tìm cây cao lương (cây bồ câu) mọc ở bên bờ khe, bờ suối, lấy hột đã già xâu lại thành vòng đeo cổ tay và cổ rất đẹp. Hiện nay thì trang sức này không còn nữa. 

Ngày nay, người Khơ Mú nơi đây chủ yếu dùng đồ trang sức bằng bạc hoặc khạm bạc hay đồng là phổ biến. Các đồ trang sức như hoa tai (pưng ga), vòng cổ (xơ ngéc cần tua), vòng tay (xơ néc ti). Những nhà giàu có trong làng họ có thể sắm cho con đồ trang sức bằng bạc hoàn toàn, nhưng những gia đình khó khăn thì họ sắm đồ trang sức bằng đồng hoặc khạm bạc. Phổ biến nhất ở người phụ nữ Khơ Mú Kỳ Sơn đó là đeo hoa tai bằng đồng, một số ít phụ nữ mới lấy chồng hiện nay đeo hoa tai bằng vàng. Bông hoa tai của người Khơ Mú không có nét riêng, hoa tai đó hình tròn giống như hoa tai của người Thái. 

Vòng cổ bằng bạc, được trang trí hoa văn quấn thừng đường kính của vòng từ 18-20cm. Không đánh thành vòng tròn khép kín mà để hở 8-10cm, ở hai đầu được làm thành hình lưỡi mài hoặc đầu chim cách điệu.

Vòng tay có đường kính khoảng 5cm. Người ta cũng không đánh thành một vòng khép kín mà để hở khoảng 2-3cm để đeo vào hoặc tháo ra được thuận tiện. Thông thường người ta đeo 2 đến 3 chiếc vòng trong một tay.